در چند روز گذشته و پس از عرضه ناموفق هلدینگ خلیج فارس و شرکت تاپیکو، بازنگری شیوه کشف قیمت و تغییر در روش عرضه اولیه سهام، دوباره مورد توجه فعالان بازار سرمایه قرار گرفت. دوباره از این نظر که این موضوع در سال‌های پایانی دهه 80 و به‌ویژه پس از شروع اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 و واگذاری شرکت‌های بزرگ دولتی و مشاهده ناکارآمدی موردی روش عرضه اولیه سهام، به دفعات مورد نقد و بررسی قرار گرفته بود.
عرضه اولیه، دروازه ورودی شرکت‌ها به بازار سرمایه است و موفقیت و اجرای درست آن از اهمیت خاصی برای ناشر برخوردار است. زیرا عرضه اولیه به‌رغم ایجاد امتیازات قابل‌توجه برای ناشر، همراه با ناهنجاری‌های مختلفی است و اگر به‌درستی و با شناخت کامل از بازار و سرمایه‌گذاران بالقوه، برنامه‌ریزی نشود، می‌تواند عواقب ناخوشایندی برای ناشر به همراه داشته باشد و در صورت تکرار، بازار سرمایه را هم با چالش‌های جدی ناشی از عدم اعتماد روبه‌رو کند.
فدراسیون بورس‌های آسیایی – اروپایی در تحلیل خود از عرضه‌های اولیه سهام در بورس‌های عضو در سال 2008، اگرچه بورس تهران را از نظر تعداد و حجم شرکت‌های عرضه شده در گروه بورس‌های فعال قرار داده بود اما دو مشکل اساسی برای آن بیان کرده بود: 1- روش کشف قیمت ناکارآمد و2- عدم استفاده از شرکت های تامین سرمایه در فرآیند عرضه. نگاه دقیق‌تر نشان می‌دهد در سال‌های اخیر اگرچه بازار سرمایه با تحولات گسترده‌ای همراه بوده است، اما این دو مشکل همچنان به قوت خود باقی است.
استفاده از روش قدیمی و منسوخ حراج[1]، آن‌هم به شکل نصفه و نیمه در بازار سرمایه ایران، در کنار عدم استفاده از توان شرکت‌های تامین سرمایه برای تعیین قیمت و پذیره‌نویسی سهام عرضه شده، پدیده‌ای است که همچنان بازار سرمایه ایران با آن درگیر است. از این‌رو، مشاهده عرضه‌های ناموفق، کشف قیمت دقیقه نود با چاشنی هیجان و چانه‌زنی مسئولان بورس با سهامدار عمده و کارگزاران، تخصیص تبعض‌آمیز و در نهایت نارضایتی گاه به گاه خریدار و فروشنده، چندان دور از انتظار نیست.
از این‌رو، ضروری است مسؤولان بازار سرمایه با تدوین مقررات دقیق و مناسب، به‌کارگیری روش‌های تجربه شده و کارآمد و همچنین بهره‌گیری از خدمات نهادهای مرتبط بازار سرمایه، در پی ارزش‌گذاری مناسب اوراق بهادار و تخصیص بهینه‌ی آن باشند تا با ایجاد بازاری جذاب و مطمئن برای سرمایه‌گذاران، علاوه بر جذب سرمایه‌گذاران جدید و فراهم‌آوردن فرصت‌های مناسب سودآوری برای سرمایه‌گذاران موجود، در پی گسترش نقدشوندگی و عمق بازار با کارآمدترین شیوه‌ی ممکن باشند.
در پایان، بدون ورود به مباحث نظری روش‌های عرضه، پیشنهاد می‌شود روش ترکیبی ثبت سفارش و عرضه به قیمت ثابت به عنوان الگوی مناسب برای بازارهای در حال‌توسعه که قبلا توسط بورس تهران به سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه شده است، مجددا در دستور کار قرار گیرد. تجربه عرضه‌های اولیه اوراق بدهی در فرابورس هم می‌تواند رویکرد مناسبی برای بازنگری روش عرضه اولیه در بازار سرمایه کشور باشد.
[1] بر اساس مطالعات انجام شده توسط شرمن( 2004)، فقط 2 بورس در حال حاضر از روش حراج به عنوان روش اصلی عرضه استفاده می‌کنند و 4 بورس دیگر هم از این روش به عنوان روش کمکی بهره می‌گیرند.